Amazonka to pojęcie samo w sobie. Amazonka jest ojczyzną większości u nas hodowanych rybek. Z długością wynoszącą około 7.000 km uważana jest za najdłuższą rzekę świata. Zlewnia zajmuje powierzchnię większą niż 7 milionów km². W jej zlewni znajdziemy więcej niż 1100 dużych rzek, z których 15 jest nawet dłuższych niż 2.000 km. Dla porównania, Wełtawa zmieściłaby się w jednej z tych rzek niemal pięć razy, a prawie 16 razy w samej Amazonce. Prawie połowę zlewni znajdziemy na terytorium Brazylii. Resztę podzieliły między siebie Boliwia, Peru, Ekwador, Kolumbia, Wenezuela, a nawet na Gujanie jeszcze skrawek został.

Do największych źródeł Amazonki należą Rio Ucayali i Rio Marañón. W zasadzie leżą obok siebie i odprowadzają z geologicznego punktu widzenia młode Andy. Obie te rzeki łączą się w Peru w pobliżu miejscowości Nauta. Na granicach Brazylii z Kolumbią ta rzeka ma 2 nazwy, w Peru nazwano ją już jako Rio Amazonas, podczas gdy dla Brazylijczyków ta rzeka aż do połączenia z Rio Negro nosi nazwę Rio Solimões. Dopiero po tym znanym „encontro das águas – połączeniu rzek” Brazylijczycy dochodzą do rozumu i w końcu i oni nazywają Amazonkę Amazonką. Niedaleko od tego połączenia leży milionowe miasto Manaus, które już poznał niejeden czeski akwarysta jako początek pobytu akwarystycznego w amazońskiej dżungli.

I wyżej wspomniane dopływy stworzyły swoje własne zlewnie z niezliczonymi dopływami. Zlewnia Madeiry stanowi około 20% z całkowitej powierzchni amazońskiej zlewni, zlewnia Rio Tapajós zajmuje około 7,1%, Rio Xingu 7,3% w kierunku południowym, a północne mu zlewni wyraźnie przewodzi zlewnia rzeki Negro i Branco z 10%. Chociaż to prawie nie do wyobrażenia, poziom wody tutaj może wahać się aż w przedziale 13 metrów w zależności od tego, czy jest, czy nie ma okresu deszczowego. Północne dopływy Amazonki mają znacznie więcej wody od marca do przełomu stycznia / lutego, a południowe dopływy od listopada do przełomu marca / kwietnia.

Codziennie do Atlantyku spływa niewyobrażalnie wielka ilość wody korytem Amazonki. Głębokość nie przekracza 120 m. Od leśnego miasta Iquitos w Peru aż po ujście w Brazylii w miejscowości Belém zmierzylibyście łącznie 3.700 km długości, ale różnica wysokości na całej długości wynosi zaledwie niecałe 100 m. Najwęższy odcinek rzeki znajdziecie w Obidos, gdzie zmierzycie ledwie 2 km, przy niskim poziomie wody zmierzono tu już tylko 1600 m, podczas gdy w najszerszym miejscu Amazonka ma średnio 10 km, a w okresie deszczowym ta powierzchnia może się nawet pięciokrotnie zwiększyć. Jeszcze jeden zaskakujący fakt, przez sekundę w Amazonce przepływa 200.000 m³ wody. To nazywam przepływem! Taka ilość wody niesie ze sobą również odpowiednią ilość materiałów i osadów. Codziennie do wody dostaje się i jest spłukiwanych prawie 3 miliony ton gleby, skał i wszelakich resztek. I tutaj roczna liczba budzi z pewnością zdumienie, do ujścia rzeki dostaje się prawie 800 milionów ton osadów. Sama delta Amazonki ma z kolei więcej niż 250 km szerokości.

Niektórzy naukowcy dzielą zlewnię Amazonki na 3 części:
1) Górna Amazonka przebiega od źródeł w Andach aż po ujście rzeki Rio Tefé w Brazylii.
2) Środkowa Amazonka to teren od Tefé aż do miasteczka Santarém przy ujściu rzeki Rio Tapajós i
3) Dolna Amazonka to część od Santarém do ujścia delty Amazonki do Atlantyku.

Podział według typu wody

W ich kontekście często mówi się również o różnych typach i rodzajach wód. Najbardziej znanym jest podział na 3 podstawowe typy, z którym już w ubiegłym wieku przyszedł prof. Harald SIOLI (1910-2004), ojciec limnologicznych badań Amazonii. On swoją pracę tutaj zaczął już w 1945 roku. Od tego czasu jego praca była wielokrotnie publikowana. I my będziemy się oczywiście trzymać jego podziału, który jest powszechnie uznawany i ważny.

Woda czarna

Jak na pierwszy rzut oka przyglądamy się wodom tzw. czarnym. Ten typ wody jest reprezentowany przez strumienie o oliwkowym i kawowym zabarwieniu z więcej lub mniej przejrzystą wodą. To zabarwienie mają w większości przypadków na sumieniu rozkładające się substancje huminowe (są to naturalne substancje organiczne powstające w wyniku rozkładu przeważnie roślinnych resztek). Substancje huminowe tylko z trudem podlegają dalszemu rozkładowi i są w dużych ilościach zawarte w glebie, torfie, węglu i niektórych wodach. Według rozpuszczalności dzieli się na huminy, kwasy huminowe i kwasy fulwonowe (też fulwinowe). Większość tych wód pochodzi z obszarów równinnych, w pobliżu których występuje caatinga, co jest porostem niższych drzew powstałym w wyniku wpływu suchych przepuszczalnych gleb i lokalnego suchego klimatu, albo w wyniku skrajnie wysokich opadów i wypłukiwanych ubogich gleb, a także campo, co są trawiaste obszary w głębi Brazylii, powstające w sąsiedztwie formacji caatinga i lasów deszczowych na długoterminowo podmokłych lub długoterminowo wyschniętych glebach. W wyniku sztucznie zakładanych pożarów i wycinki lasów powierzchnia campos stale się powiększa. Campos można uznać za tropikalne stepy lub sawanny. W okresie deszczu woda nic nie stoi na przeszkodzie, aby rozlewała się po okolicy i zalewała duże obszary. Brazylijczycy takie obszary nazywają „Igapó”.

Widoczność tutaj osiąga od jednego do maksymalnie trzech metrów. Strumienie centralnej Amazonii z czarną wodą są bardzo ubogie w rozpuszczone substancje nieorganiczne, a ich kolejnym typowym znakiem jest niskie pH, w przedziale 3,5 – 4,9. Przewodność elektryczna tutaj nie przekracza 6 µS/cm. Jeśli jednak myślicie, że wszędzie tam, gdzie resztki roślinne dostają się do rzeki, występują wody czarnego typu, to głęboko się mylicie. Patrząc na te rzeki oczami łowcy, znajdziemy tutaj wprawdzie stosunkowo duże reprezentacje poszczególnych gatunków, co do ilości jednak te rzeki często określane są jako „rios do faminto” – tzw. głodne rzeki. Rybki tutaj żyjące są silnie uzależnione od przyjmowania pokarmu z innych źródeł (np. owady, kwiaty, owoce). Klasycznym przykładem można tutaj wymienić np. Rio Negro, które przede wszystkim po połączeniu z Rio Branco w swojej dolnej części już nie spełnia jednak oznaczenia głodne rzeki.

Woda biała

Biała woda jest typowo drugą w kolejności, na którą teraz się skupimy. Jest bogata w osady, kolor jest jakby mętny i przypomina kawę z mlekiem. Większość tych wód ma swoje źródła na wschodzie And. Na większości tego terenu znajduje się co prawda górski las deszczowy, ale obfite, regularne i silne opady prowadzą tutaj do intensywnej erozji.

Podłoże pochodzi z geologicznie młodych obszarów, skalne i podziemne formacje bogate w minerały i osady łatwo dostają się do wód, a osady powoli rozpuszczają się w wodach, wzbogacając je. Tam, gdzie się osadzają, zazwyczaj mamy do czynienia z wolno i spokojnie płynącymi strumieniami, powstają gleby z silnym roślinnym porostem, tzw. „Varzeas”. Amazonka zachowuje się tutaj jak wielka pożeraczka samej siebie, ponieważ erozja jej własnego koryta znacznie przyczynia się do wzbogacenia ich biegów minerałami.

Widoczność tutaj spada do 10 – maksymalnie 50 cm. Wartość pH oscyluje raczej wokół neutralnego pH 6,2-7,2. Przewodność elektryczna tutaj osiąga 30–70 µS/cm. W przeciwieństwie do rzek głodnych, te rzeki są pełne życia. Znajdziemy tutaj również dużych przedstawicieli tetry czy sumy, którzy jednak zazwyczaj nie kończą w zbiornikach u nas, ale na stołach i w żołądkach miejscowych tubylców. Ich typowym przedstawicielem jest sama Amazonka, Rio Branco lub Rio Madeira.

Woda czysta

Ostatni typ, na który dzisiaj się przyglądamy to woda tzw. czysta. Rzeki tego typu są też kojarzone raczej z obszarami równinnymi, ich źródła najprawdopodobniej znajdziemy w prastarych górskich masywach Gujany i środkowej Brazylii, które już nie są w stanie zaopatrywać swoich wód w osady. Nawet te czyste wody bywają lekko zabarwione, kolor ich wód we mnie evokuje wizytę w śródziemnomorskiej okolicy – żółtawej aż oliwkowej zieleni, czysta woda jest świetnie przezroczysta i widoczność tutaj może osiągać 4,5 metra. Wartość pH tych wód może się znacznie różnić, czasami osiąga 4,5, a jej wartości mogą sięgać nawet 6,6. Tam, gdzie podłoże składa się z węglanów, wartość pH może się wywindować aż do 7,8. Przewodność elektryczna oscyluje tutaj raczej w niższych wartościach, około 20 µS/cm, wyjątkiem nie są jednak również wartości między 8–12 µS/cm. Rio Xingu, Tocantins czy Tapajós w południowo-wschodniej Amazonii są podstawowymi przykładami rzek z czystą wodą.

Inne typy wód

Jeśli jednak myślicie, że tylko te i żadne inne typy w Amazonii nie znajdziecie, bardzo się mylicie. Wszędzie tam, gdzie wody spływają w dalsze, silniejsze strumienie, tam dochodzi do ich mieszania. Również w okresie suszy i deszczu, napływające wody mogą pomieszać się z pierwotnym składem, a tym samym przygotować mieszkańcom niejedno niemiłe zaskoczenie.

Jak mi z pewnością dacie za prawdę, nie wszystkie tutaj wymienione czynniki, hodowca rybek może się dowiedzieć. Często dowiaduje się tylko, z którego typu rzek jego rybka pochodzi i nawet to często nie wystarcza. Idealnie byłoby znać dokładne chemiczne składniki wody z miejsca, gdzie rybka została znaleziona, wiedzieć, które czynniki tutaj jeszcze działają, a które już nie. Dlatego nie można się dziwić, że nawet czasami gwarantowane „przepisy” na uzdatnianie wody nie działają.

Typ wody	Zabarwienie i widoczność	Źródła	Roślinność	Przykład	Wartość pH
Wody czarne	Oliwkowe, kawowe brązowe, czarne; 1-3 m	Kotlina Amazonki	Caatinga, campo	Rio Negro, Arapiuns, Tefé	3,7-4,9
Wody białe	Żółtawe, mętne; 0,1-0,5 m	Andy, Serra Parima	Górski las deszczowy Andów	Solimões, Amazonka, Madeira	6,2-7,2
Wody czyste	Żółta, oliwkowa zielona, czysta; >1-4,5m	Wysoczyzna środkowej Brazylii, Gujana	Amazońska dżungla deszczowa	Xingu, Tapajós, Tocantins	4,5-7,8

Obrazki:

Z wierzchołków And łatwo można dostrzec również górę Mismi, gdzie znajdują się jedne ze źródeł Amazonki. Tutaj ma swoje źródło Apurímac (730,7 km), w dalszym biegu przyjmuje nazwę Ene (180,6 km) a następnie Tambo (158,5 km).
Rio Urubamba ma swoje źródło pod nazwą Vilcanota w Centralnych Andach na południowy wschód od Cuzco, niedaleko Puna. W Świętej Dolinie między Pisacem a Ollantaytambo bywa czasami nazywana również Wilcamayu (święta rzeka). Przepływa w głębokich kanionach, które dzielą grzbiety Vilcabamba i Vilcanota, łączy się z rzeką Tambo-Ene-Apurímac i tworzy rzekę Ucayali.
W pozostałych wodach Rio Negro znajduje schronienie w okresie suszy wiele gatunków ryb.
W małych potokach z niemal stojącą lub tylko wolno płynącą wodą, w strefach brzegowych, które mają tylko około 20 cm głębokości, Indianie nazywają remansos żyją czerwone neonki Paracheirodon axelrodi.
W podobnych dopływach łowiliśmy interesujące cichlidy Crenicichla regani.
Czerwone neonki Paracheirodon axelrodi możemy łatwo dostrzec gołym okiem, jeśli chwilę bez ruchu będziemy stać na brzegu. Gdy jednak trochę się poruszymy, widzimy tylko czarną wodę. Znikają też liczne cichlidy, które tutaj żyją wspólnie.
Czarne piranie są w czarnych wodach Rio Negro nad Manaus obficie łowione.
Niedaleko od Manaus łowione są również piękne dyskowce Symphysodon discus.
Wokół Manaus jest wiele różnych „czerwono-brzuchatych” wariantów skalara Pterophyllum scalare „Santa Isabel”. Są tu także czasami nazywane „Red Altum”.
Czasami napotykamy również na „słodkowodne delfiny” czyli inie lub delfinowce amazońskie Inia geoffrensis. Te ssaki dorastają w przypadku samców do 2-3 m, a spotkanie z nimi jest niezwykłym doświadczeniem, które zapamiętacie do końca życia.
W podobnych lokalizacjach z czystą wodą żyje wiele żółwi. Prototypem jest Rio Xingú.
W tych dopływach z czystą wodą łowiliśmy głównie tetry i cichlidy.
Wielkie ilości ryb łowimy pod gałęziami brzegowej roślinności.
Czyste wody mają pH 4,5-7,8 z widocznością 1-4,5 m. Najbardziej znane są Tapajós, Tocantins i Xingú.
U brzegu Manaus łatwo wynajmiecie łódź nawet z całą rodziną właściciela. Oni was przewiozą, gdzie chcecie.
Światowej sławy jest połączenie czarnej rzeki Rio Negro i białej Solimões u Manaus, dalej rzeka nazywa się Amazonka.
Ostra granica czarnej i białej wody połączeń rzek u Manaus ciągnie się całe 7 km.
Amazonka u Manaus ma aż 175 m głębokości, dlatego pływają tutaj również duże statki towarowe.
Biała piaszczysta plaża jest typowa dla Rio Negro.

300l